Strateji Planı Teşkil Etme

STRATEJI PLANIN HAZIRLANMASI ÜZRE
METODOLOJİ REHBERLİK















Bakı – 2004-cü il

Strateji plan bankın idare olunması ve fealiyyetine nezaretin ayrılmaz bir hissesi olmaqla onun esas meqsed ve vezifelerini eks etdirmelidir. O, yazılı formada tertib olunmalı ve bankın strateji hedeflerin nail olunması üçün tedbirlerini müeyyen etmelidir.
Strateji plan etraflı ve anlaşılan bir sened olmaqla yanaşı bankın fealiyyet gösterdiyi bazardakı telebat, müşteri bazası, reqabet ve ümumi iqtisadi şerait barede optimal proqnozlara esaslanmalıdır. Sağlam bank fealiyyeti prinsiplerini eks etdiren Strateji plan özünde bazarda müşahide olunan iqtisadi ve reqabet şeraitini nezere almaqla banklar terefinden risklerin real qiymetlendirilmesini eks etdirmelidir. Xüsusi bazar seqmentlerinde fealiyyet gösteren bank (meselen; kredit kartları, yaxud yalnız korporativ müşterilere xidmetler gösteren banklar) strateji planın müvafiq bölmelerinde bu seqmentlerde fealiyyet xüsusiyyetlerini yeterli detallıqla açıqlamalıdır.
Strateji plan bankın fealiyyetinin en azı 3 ilini ehate etmeli ve esas strateji meqsedlerinin yerine yetirilmesi üçün teklif olunan tedbirleri etraflı şekilde izah etmelidir. Bu bankın müveffeqiyyete nail olması üçün imkanının olduğunu, sağlam ve tehlükesiz işleyeceyini ve üzleşeceyi riskleri semereli idare etmek üçün adekvat kapital bazasını saxlayacağını sübut etmesi üçün kifayet qeder tefsilatlı hazırlanmalıdır.
İnternet şebekesi ve ya alternativ elektron kanalları vasitesi ile xidmet gösteren bankın strateji planında bank terefinden xidmet olunacaq bazarın ve elektron kanallar vasitesile teklif olunacaq mehsulların/xidmetlerin aydın ve etraflı tesviri vermelidir. İnternet potensial qlobal müşteri bazasına malik olduğuna ve istenilen şexse öz şebekesi vasitesile çata bildiyine göre, xidmet olunacaq bazar, teklif olunacaq mehsul ve xidmetler haqqında melumatların İnternetde açıqlanması zeruridir.



Mündericat

I. Giriş
II. Fealiyyetin tesviri
III. Marketinq planı
IV. İdareetme plаnları. Müşahide Şurası ve İdare Heyeti
V. Mühasibat uçotu haqqında melumat , uçot sistemleri ve daxili nezaret
VI. İdareedici informasiya sistemi (İİS)
VII. Maliyye İdareetme Planı
VIII. Strateji planın tekmilleşdirilmesi ve monitorinqi
IX. Maliyye planlaşdırması
X. Maliyye hesabatları














I. Giriş
Bu bölmede bankın fealiyyetinin esas istiqametleri tesvir edilir. Bank holdinq şirketine daxil olduqda, bu şirketin fealiyyeti açıqlanır, o cümleden onun teşkilati strukturu ve ona daxil olan diger şirketlerin bankla qarşılıqlı elaqeleri haqqında qısa melumat verilir. Burada hemçinin, bankın reqabet baxımından üstünlükleri ve onu diger banklardan ferqlendiren xüsusiyyetler açıqlanır. Bankın teklif etdiyi mehsul ve xidmetlerin onun esas reqiblerinin teklif etdikleri mehsul ve xidmetlerden hansı xüsusiyyetlere göre ve nece ferqlendiyi qısa şekilde şerh edilir.
II. Fealiyyetin tesviri
Bu bölmede şerh olunacaq aşağıdakı esas meseleler barede melumat verilir:
A. Bankın fealiyyeti ve bazarda tutduğu yeri, o cümleden mehsul, xidmet ve qeyri-enenevi fealiyyet növleri;
B. Bank holdinq şirketine daxil olduqda, bu şirketin fealiyyeti, onun teşkilati strukturu ve ona daxil olan diger şirketlerin bankla qarşılıqlı elaqeleri;
C. Banka aidiyyatı olan şexslerle ve banka aidiyyatı olan şexs adından hereket eden şexslerle aparılan ve ya aparılacaq emeliyyatların hecmi ve şertleri;
Ç. Bankın hüquqi forması ve sehmdarların strukuru, hemçinin töreme ve ya diger hüquqi şexslere her hansı investisiya qoyuluşları;
D. Bankın cari maliyye veziyyeti ve resursları (meselen; filial şebekesi, emekdaşlar, maliyye menbeleri, müşteri bazası ve sair). Bankın güclü ve zeif terefleri açıqlanmalıdır. Bankın esas resursları ve güclü terefleri arasında elaqe gösterilmelidir. Bankda müşahide olunan konkret zeiflikler, meselen: kadr çatışmazlığı ve ya informasiya sisteminin qeyri-adekvatlığı gösterilmelidir;
E. Bankın inzibati binasının ve filial şebekesinin olduğu ve ya yerleşeceyi yer (inzibati binanın olduğu ve ya yerleşeceyi yerin strateji cehetden esas müşteri bazasına yaxınlıqda olması ve ya münasib seviyyede ucuz binanın elde edile bilmesi nezere alınmalıdır);

E. Bank fealiyyetinin genişlenmesi (meselen; elave filialların, diger bölmelerin açılması, başqa banklarla birleşmesi ve ya başqa bankların alınması).
III. Marketinq planı
Marketinq planında bankın optimal proqnozlaşdırılmış geliri, müşterlerin sayı ve bazarda hedeflenen biznes istiqametleri tam açıqlanmış faktiki sübutlarla esaslandırılır. Tehlil en son melumatlara esaslanır ve marketinq planında bu melumatların menbeleri gösterilir. Bu bölmede hemçinin bank mehsullarının inkişafına dair strategiya, bazarın tehlili, iqtisadi ve reqabet seraitine esaslanan proqnozlar ve proqnozların esasları gösterilir.
A. Bank mehsullarının inkişafina dair strategiyada aşağıdakı esas meseleler şerh olunur:
1) Planlaşdırılan mehsullar.
Planlaşdırılan mehsulların ve xidmetlerin ümumi tesviri verilir. Bankın ikinci dereceli ve ya möhtekirlik emeliyyatları, o cümleden az teminatlı kreditlerin verilmesi planları eks olunur.
2) Mehsul ve xidmetlerin teklifi
Bankın gelecek en azı 3 il erzinde öz mehsullarının ve xidmetlerinin müşterilere teklif üsulları ve her bir mehsulun teqdim edilmesi ile bağlı müddetler ve xercler gösterilir. Meselen; bank her il yeni bir filial ve ya yeni xidmet menteqesi açır ve bu filialın açılışı ile bağlı xercler 50 mln. manat teşkil edir, bazarda yeni növ fealiyyetde iştirak etmek üçün banka yeni emekdaşların işe qebul edilmesi ve yeni avadanlığın alınması üçün 70 mln. manat teleb olunur ve sair.
3) İkinci dereceli bazarlarda fealiyyet, (iri (sindikativ) kreditlerin verilmesinde iştirak ve kreditlerin qiymetli kağızlarla maliyyeleşdirilmesi (sekyuritizasiyası))
Bankın her hansı ikinci dereceli bazarda (ipoteka bazarında) bank fealiyyeti ile meşğul olmaq, sindikativ kreditlerde iştirak etmek planı gösterilir. Meselen; kreditlerin sekyuritizasiyası planı gösterilir ve bu fealiyyet növü ile bağlı risklerin azaldılması üçün hedcinq fealiyyeti ile meşğul olmaq planları tesvir edilir.
4) Alınacaq kreditlerin ve celb edilecek depozitlerin esas menbeleri
Bu bende alınacaq kreditlerin ve celb edilecek depozitlerin esas menbeleri ve onların celb edilmesi üçün istifade olunan esas üsullar gösterilir. Meselen: bu meqsedle broker ve ya agent xidmetlerinden istifade olunarsa, bu cür fealiyyetin xarakteri ve hecmi, o cümleden brokerlerle ve ya agentlerle onlara ödenilecek mebleğler ve komisyon ödenişler ve ya her hansı diger formada ödenişler haqqında müqavileler tefsilatı ile şerh edilir.
5) Funksiyaların kenar podratçılara hevale edilmesi
Bankın öz terefinden yerine yetirilecek ve kenar podratçılara hevale olunacaq funksiya deqiqleşdirilir. Üçüncü şexse hevale edilmiş funksiyaların yerine yetirilmesine ve hemin şexsle bağlanmış müqavileye emel edilmesine Müşahide Şurası terefinden nece nezaret olunacağı gösterilir. Meselen: bank İT şirketinin xidmetlerinden istifade etmeyi qerara alır. Bu plana İT şirketine ödenişler, onun müqavileye riayet etmesine nezaret, texniki yardım ve sair daxil edilir.
B. Bazar seqmentinin tehlilinde en azı aşağıdakı esas istiqamet üzre meseleler şerh olunur:
1) Hedefe alınan bazar seqmentinin tesviri
Bazarın seçimi keçmişde müşahide olunmuş meyllere, gelecek proqnozlara, xidmet olunmayan bazarın tehliline, bazar tedqiqatlarına, diger bazar iştirakçıların tecrübesine ve sairlerine esaslanır. Meselen; bank esas diqqetini mezunlara yöneltmeyi, yeni tehsili davam etdirmek üçün ve ya ilkin biznes fealiyyetine başlamaq üçün kreditler vermeyi qerara alır. Bu növ bazar seqmentinde iştirak etmek üçün faktiki kömeklik diger banklar terefinden bu növ müşterilerin kreditleşmesi tecrübesinin öyrenilmesi ola biler.
2) Hedefe alınan bazar seqmentinde ehalinin demoqrafik veziyyetinin müzakiresi
Hedefe alınan bazar seqmentinde ehalinin demoqrafik veziyyeti müzakire edilir: meselen yaş, tehsil ve meşğuliyyet növü. Hedefe alınan bazar seqmentinin qiymetlendirmesini esaslandırmaq üçün tehlile demoqrafik, statistik ve diger melumatlar daxil edilir. Tehlile teleb olunan cedveller elave edile biler.
C. İqtisadi komponentin tehlilinde esasen aşağıdakı esas meseleler şerh olunur:
1) İqtisadi proqnozun tesviri
Strateji planda en azı 3 il üçün iqtisadi proqnoz tesvir edilir. Strateji planda mümkün olan maksimum variantlar ehate edilir ve iqtisadi veziyyetin mümkün pisleşme halları nezerden keçirilir. Meselen, növbeti ilde iqtisadi veziyyetin pisleşmesi gözlenildiyi halda, bank xerclerini azaltmaq meqsedile hansı tedbirler görecek.
Bu bölmenin hazırlanmasında bank müxtelif beynelxalq maliyye teşkilatlarının ve elece de Azerbaycan Respublikasının nazirliklerinin melumatlarına(hesabatlarına) istinad ede biler. Bunları www.economy.gov.az, www.ifc.org, www.worldbank.org ve diger internet saytlarından elde etmek olar.
Bundan elave bankın inzibatçıları öz proqnozlarını evvelki dövrlerde iqtisadi fealiyyetin ve göstericilerin meyllerine esaslanaraq tertib ede biler.
2) Bankın fealiyyetine tesir göstere bilen her hansı milli, regional ve ya yerli iqtisadi amillerin tesviri
Bankın fealiyyetine tesir göstere bilen her hansı milli, regional ve ya yerli iqtisadi amiller gösterilir. Bazarda gözlenilen deyişiklikler, bu deyişikliklerin sebebleri ve onların banka göstereceyi tesir tehlil edilir.
3) Bankın maraq ğösterdiyi istiqametlerin cari iqtisadi xüsusiyyetleri
Hedefe alınan bank xidmetlerinin, bazar seqmentlerinin cari iqtisadi xüsusiyyetleri eks edilir. Meselen, ölçüsü, gelirliyi, coğrafi yerleşme xüsusiyyetleri ve sairleri.
4) İqtisadi komponentin tehlilinde bank terefinden teklif olunacaq mehsullara ve xidmetlere tesir gösteren iqtisadi amillerin tesviri
Mehsullara ve xidmetlere tesir göstere bilecek iqtisadi amillere xüsusi diqqet yetirilmelidir. “Fealiyyetin tesviri” bölmesinde müxtelif bazar seqmentleri üçün müxtelif xidmet növleri müeyyen edildikde mehsullara ve xidmetlere tesir göstere bilecek iqtisadi amillerin daha etraflı tehlilinin aparılması teleb olunur.
Ç. Reqabetin tehlilinde esas diqqet hedefe alınan bazar seqmentinde cari ve potensial reqabet şeraitinin şerhine yöneldilir
Bu bölmede oxşar xüsusiyyetli bankların fealiyyetini tehlil etmek ve müzakire etmek daha meqsedeuyğun sayılır.
Reqabetin tehlili aşağıdakı suallara cavab tapmaq üçün heyata keçirilir:
1) Bazar seqmentinin esas iqtisadi xüsusiyyetleri hansılardır?
- Bazar seqmentinin hecmi;
- Reqabetin ehate sahesi: yerli, regional, milli;
- Bazar seqmentinin artım derecesi ve inkişaf merhelesi (meselen; ilkin inkişaf, süretli inkişaf ve yükseliş, ilkin yetkinlik, yetkinliyin son dövrleri, durğunluq ve köhnelme, pisleşme ve tenezzül);
- Reqiblerin sayı ve onların bazarın hecminde nisbi payı (meselen; her hansı bir sahede çoxlu sayda kiçik banklar üstünlük teşkil edir ve ya orada bir neçe iri bank cemleşmişdir ve onlar üstünlük teşkil edir).
2) Reqibler kimlerdir ve onlar ne derecede güclüdür?
- Banklar arasında reqabet (meselen; kreditlerdeki, depozitlerdeki xüsusi çekisi ve s.);
- Bir maliyye teşkilatının reqib terefin müşterisini (müşterilerini) celb etmek üçün bazardakı cehdleri;
- Yeni reqiblerin yaranması potensialı;
- Depozitorlar ve kreditorlar (irelide-techizatçılar) terefinden tetbiq edile bilen tesir vasiteleri. Meselen: bank techizatçılarının güclü ve ya zeif olması techizat sahesinin (bazarın) bazar şeraitinden ve onların techiz etdiyi vesaitin zeruretinden asılıdır. Techizatçılar ele şexsler, şirketler ve banklardır ki, (Azerbaycan Respublikası Milli Bankı daxil olmaqla), onlar bankları depozit ve kreditlerle temin edirler. Hazırkı dövrde techizatçıların banka tesiri azdır, çünki tehcizat sahesinden (bazardan) vesaitlerin elde edilmesi nisbeten asandır) ve;
- Bank mehsullarının alıcısı terefinden tetbiq edile bilen tesir. Meselen, bank mehsullarının alıcıları ve ya müşteriler bir çox hallarda tesirli vasitelere malikdirler. En aydın nümune ise iri müşterilerin olması ve onların bank mehsullarının ehemiyyetli hissesini almasıdır. Müşteriler ne qeder iri olarsa, onların bankla sövdeleşmesinde tesiri bir o qeder yüksek olur.
3) Bank sektorunda deyişikliklere tekan veren amiller hansılardır ve bu amillerin tesir imkanları ?
Bank sektorunda deyişikliklere sebeb olan ve ya tesir eden xüsusi amilleri müeyyen etmek üçün ciddi tehlil aparmaq teleb olunur. Sektorda en üstün qüvveler aparıcı qüvveler hesab olunur. Bu qüvveler sektorda ve reqabet şertlerinde her hansı bir növ deyişikliklerin baş vereceyine en çox tesir gösterir. Aparıcı qüvvelerin tehlili iki merhelede aparılır:
a) aparıcı qüvvelerin müeyyen edilmesi;
b) onların sektora gösterecekleri tesirin qiymetlendirilmesi.
Aparıcı qüvveler aşağıdakılara esasen müeyyen oluna biler:
- yeni mehsulun teqdim edilmesi (yeni mehsulun teqdim edilmesi sektorun müşteri bazasını genişlendire biler);
- texnoloji inkişaf (texnologiyanın inkişafı sektoru mühüm derecede deyişe biler, aşağı maya deyeri ile yeni ve/ve ya daha da tekmilleşdirilmiş mehsulların istehsalına imkan yarada biler ve sektor üçün yeni imkanlar aça biler);
- iri bankların bazara daxil olması ve bazardan çıxması (evveller yerli bankların üstünlük teşkil etdiyi bazara xarici bankların daxil olması demek olar ki, her zaman reqabet şertlerini deyişdirir).
4) Hansı banklar en güclü ve ya zeif mövqeleri tutur?
Bankların reqabet üstünlüyünü tehlil etmekde meqsed reqib bankların bazar mövqeyinin öyrenilmesidir. Bunun üçün oxşar bankların (meselen; aktivlerin hecmine göre) göstericilerinin müqayise edilmesi üsulundan istifade edile biler.
5) Reqiblerden növbeti olaraq kim ve hansı addımı atacaqdır?
Bankın en yaxın reqiblerinin hereketlerinin, tedbirlerinin ve fealiyyetlerinin öyrenilmesi xüsusi ehemiyyet kesb edir. Bank reqiblerinin fealiyyetini herterefli ve yaxından öyrenmeden ve onların növbeti defe hansı addımı atacağını qabaqcadan müeyyen etmeden reqiblerini qabaqlaya bilmez. Reqiblerin istifade etdikleri strategiya ve göreceyi tedbirler bankın öz strateji tedbirlerine birbaşa tesir gösteren amiller kimi qiymetlendirmelidir. Bu melumatların yığılması prosedurları gösterilmelidir.
6) Uğurlu reqabetin esas amilleri hansılardır?
- Mehsulun yenileşdirilmesi bacarığı;
- Aşağı maya deyeri ile mehsul istehsalı;
- Yüksek emek mehsuldarlığı;
- Güclü filial şebekesi;
- Yüksek keyfiyyetli informasiya sistemleri;
- Ofislerin münasib yerlerde yerleşmesi ve;
- Nezaketli ve müşterilerle xoş reftar eden işçiler;
- Bankın mehsulları haqqında müşterilerin melumatlandırılması.
7) Menfeetliliyin orta göstericiden yüksek olması nöqteyi-nezerinden sektor ne derecede celbedicidir?
Reqabet tehlilinin son merhelesi ümumilikde sektorda veziyyetin tehlil edilmesi ve sektorun hem uzun müddet, hem de qısa müddet baxımından nisbi celbedici olub-olmamasından esaslandırılmış neticelerin çıxarılmasıdır. Eger sektor ve reqabet veziyyeti nisbi qeyri-celbedici qiymetlendirilirse, sektorun uğurlu iştirakçıları uzun müddetli reqabetlik qabiliyyetini ve menfeetliyini qorumaq üçün yollar axtaracaq, daha ehtiyatlı investisiyalar edecek ve münasib qiymete kiçik bankları almağa cehd edecekler. Daha zeif banklar ise sektoru terk edecek ve ya reqible birleşmek ve ya ona qoşulmaq mecburiyyetinde qalacaqlar. Güclü banklar daha celbedici ve maraqlı fealiyyet növüne keçmek şansı qazanmış olurlar.
Fealiyyetin uğurlu olması barede netice çıxararken bankın rehberliyi aşağıdakıları nezere almalıdır:
- sektorun artım potensialını;
- üstünlük teşkil eden aparıcı qüvvelerin sektora elverişli ve ya elverişsiz tesir göstermesini;
- iri bankların bazara daxili olmasını ve ya bazardan çıxması perspektivlerini;
- telebin sabitliyini (meselen; fesli, biznes dövrünü, müşterilerin isteklerinin deyişkenliyini ve s. tesiri nezere alınmalıdır);
- reqiblerin güclenmesini ve ya zeiflemesini;
- sektorun geleceyi ile bağlı riski ve ya qeyri-müeyyenliyi.
IV. İdareetme planları. Müşahide Şurası ve İdare Heyeti
A. Esas sehmdarlar, Müşahide Şurası ve İdare Heyeti üzvleri haqqında melumat
Bankın mühüm iştirak payının sahibi olan sehmdarları, Müşahide Şurası ve İdare Heyeti üzvlerinin sayı ve onlar haqqında melumat eks etdirilir. Bununla yanaşı, bankın komitelerinin siyahısı, her bir komitenin funksiyası ve komite üzvlerinin peşekar tecrübesi ve tehsili haqqında melumat verilir.
B. Teşkilati Struktur
Bankın teşkilati strukturu tesvir edilir ve bu strukturlardakı emekdaşların sayı gösterilir. Mesul vezifeli işçilerin vezife ve mesuliyyetleri ile yanaşı yaradılmış ve gelecekde yaradılması nezerde tutulan komite ve ya komiteler haqqında melumatlar eks olunur.
C. Rehberliyin evez edilmesi ve insan resurslarının inkişafı
Rehberliyin telim proqramları ve ya diger mövcud resurslar nezere alınmaqla rehber işçilerin bir birinin evez edilmesi prosedurları, habele emekdaşların tekmilleşdirilmesi üzre bankın planı ve onların qiymetlendirilmesi üsulları gösterilir.
V. Mühasibat uçotu haqqında melumat, uçot sistemleri ve daxili nezaret
Siyasetin işlenib hazırlanması, planlaşdırma ve kadrların idare edilmesi bankın semereli fealiyyeti üçün yeterli deyildir. Bank öz fealiyyetinin sağlam idareçiliyini temin etmek meqsedile hemçinin adekvat daxili nezaret sisteminin teşkilini ve onun semereliliyini temin etmelidir.
Müşahide Şurası öz vezifelerinin icrasını müvafiq komitelere tapşıra biler, lakin bankın sağlam ve tehlükesiz mühitde fealiyyet göstermesi nöqteyi-nezerden Müşahide Şurası öz mesuliyyetini digerlerinin üzerine qoya bilmez. Bu sebebden bankın Müşahide Şurası bank emekdaşlarının fealiyyetini diqqetde saxlamaq meqsedile nezaret sistemlerini yaradır.
Bankın nezaret sistemi aşağıdakıları özünde eks etdirir:
a) audit prosedurlarını;
b) daxili nezaret prosedurlarını;
c) aktivlerin keyfiyyetinin tehlilini;
ç) riskin idare edilmesini;
d) qaydalara riayet edilmesine nezaret prosedurlarını.
Müşahide Şurası bankın fealiyyetinin idare edilmesi ve ona nezaret üçün müxtelif üsullardan istifade ede biler. Lakin mükemmel olmasından asılı olmayaraq her hansı bir sistem vaxtaşırı nezerden keçirilmezse ehemiyyetini itire biler. Qebul olunan qaydaların lazımi seviyyede izah edilmesini ve yerine yetirilmesini, şertlerde edilen deyişikliklerin ve teshih tedbirlerinin heyata keçirilmesini müeyyen etmek üçün bütün nezaret sistemleri daim tehlil edilmeli ve nezerden keçirilmelidir. Bu, bankın gündelik emeliyyatlarını icra eden emekdaşların öz vezifelerinden sui-istifade etmesi yollarının qarşısını almaq vasitesidir.
A. Audit prosedurları
Bank rehberliyinin ve işçilerin öz selahiyyetlerini lazımi seviyyede yerine yetirmesini temin etmek meqsedile bankda daxili audit prosedurları tetbiq olunmalıdır. Audit prosedurları rehberliye daxili qayda ve nezaret sistemlerinin adekvat olması ve onlara riayet edilmesi haqqında melumatın verilmesini nezerde tutmalıdır. Aşkar olunmuş çatışmazlıqların aradan qaldırılmasında İdare Heyetinin gördüyü işler audit hesabatlarında eks olunur ve onun Müşahide Şurasına teqdim edilmesi nezerde tutulur. Gösterilenler senedde öz hellini tapmazsa audit xidmetinin ehemiyyeti itirilmiş olur.
Müşahide Şurası ve Audit Komitesi daxili ve kenar auditorların seçimine, qiymetlendirilmesine, habele daxili auditorların mükafatlandırılmasına nezaret edir. Auditorların seriştesi vaxtaşırı qiymetlendirilir. Auditor reyinin ehemiyyeti onların peşekarlığından ve baçarığından asılıdır. Audit xidmetinin elde etdiyi melumatlar haqqında hesabat vermesi üçün Müşahide Şurası ile görüşler keçirmesi nezerde tutulur. Rehberliyin ilde en azı bir defe audit qaydalarının adekvatlığını, audite celb olunmuş emekdaşların peşekarlığı ve auditin ehate sahesini nezerden keçirmesi müeyyen olunmalıdır.
B. Daxili nezaret prosedurları
Daxili nezaret prosedurları nezaret sisteminin bir hissesini teşkil edir. Daxili nezarete aid metodlar aşağıdakıları temin etmek üçün nezerde tutulur:
- Risklerin idare edilmesinin tetbiqi ve prosedurların semereliliyini;
- Aktivlerin qorunmasını;
- Maliyye ve emeliyyat uçotunun bütövlüyünü;
- Emeliyyat semereliliyinin inkişaf etdirilmesini;
- Daxili qaydalara, AR Qanunlarına ve diger normativ hüquqi aktlara riayet edilmesi.

C. Aktivlerin keyfiyyetinin tehlili
Aktivlerin keyfiyyetine nezaret (kreditlere nezaret daxil olmaqla) bankın aktivlerinin qiymetlendirilmesi üsuludur. Onların deyeri bankın maliyye veziyyetine uzun müddetli tesir gösterir. Tehlile problemli aktivlerin qiymetlendirilmesi ve kreditleşdirme prosesinde zeifliklerin müeyyen edilmesi daxildir. Effektiv sisteme müsteqil tehlil ve emekdaşlar terefinden kreditlerin tesnifleşdirilmesi de daxildir. Senedde aktivlerin keyfiyyetinin tehlili haqqında neticelerin Müşahide Şurasına ve ya müvafiq komitelere teqdim olunması nezerde tutulmalıdır.
Ç. Risklerin idare edilmesi
Risklerin idare edilmesine risklerin müeyyenleşdirilmesi, qiymetlendirilmesi, onlar üzre hesabatın hazırlanması ve nezaret daxildir. Ehate edilecek faktorlara kredit riski, faiz riski, emeliyyat riski ve balansdankenar fealiyyetle bağlı risk daxil ola biler.
D. Qaydalara riayet edilmesine nezaret
Qaydalara riayet edilmesine nezaret daxili qaydalara, müvafiq normativ hüquqi aktlara riayet edilmesine yardım edilmesi, ona nezaret ve onun qiymetlendirilmesi sistemini ehate etmelidir. Qaydalara riayet edilmesine nezaret rehberliyin esas funksiyalarından biri olmalıdır. Emekdaşların qaydalarla tanış olması üçün bank rehberliyi terefinden müvafiq prosedurlar yaradılmalıdır.
VI. İdareedici informasiya sistemi (İİS)
Bankların semereli idare olunması üçün geniş informasiya bazasının mövcudluğu teleb olunur. Tam, möteber ve vaxtında informasiya bankın idare edilmesinde mürekkeb meselelerin helli ve bank xidmetlerinin teklifi üçün olduqca vacibdir (Bank fealiyyetinin mürekkebliyi müvafiq qerarların qebul edilmesi üçün lazım olan melumatın yüksek keyfiyyete ve böyük hecme malik olmasını teleb edir. Informasiya texnologiyalarında baş veren irelileyişler banklar üçün melumatın elde edilmesine, planlaşdırılmasına, qerarların qebul edilmesine ve tehlil aparmaq üçün istifade edilmesine yardım edir. İİS mümkün olan menbelerden ehemiyyetli melumatlar toplayır. İİS adeten xüsusi meqsedli informasiya sistemlerinden ibaretdir.).
İİS melumatın növleri ve istifade meqsedleri üzre aşağıdakı kimi ferqlendirilir:
1) Korporativ planlaşdırma üçün - rehberliyin uzunmüddetli planlara ve meqsedlere nail olması, resursların yerleşdirilmesi ve proqramların qiymetlendirilmesi üçün teleb olunur;
2) Rehberliyin nezareti üçün - bankın idareetme orqanlarını bankın maliyye veziyyeti ve fealiyyetin keyfiyyetine nezaret haqqında melumatla temin edir;
3) Emelyyat nezareti üçün - emeliyyat büdcesinin, iş cedvellerinin ve resursların elde edilmesi ve istifade olunmasına dair planların bölme rehberleri terefinden tertib ve tehlil edilmesi üçün teleb olunur.
Bank informasiyalarının yığılmasının ve saxlanılmasının heyata keçirilmesi, onun teyinatı üzre operativ ve deqiq ötürülmesi, göstericilerin tehlil edilmesi informasiya sisteminin veziyyetinden asılıdır.
Bankların informasiyalara ve informasiya sistemine olan telebatı daimi artan proses olduğundan bu teleblerin heyata keçirilmesi meqsedile informasiya sisteminin inkişafı tedbirleri gösterilmelidir.
Bundan elave, İİS-e ferdi halda statistik melumat şeklinde diger qeyri-maliyye melumatları da daxil ola biler. Bunlara iqtisadi veziyyet, bazar xüsusiyyetleri, texnologiya, nezaret orqanlarının telebleri haqqında melumat aid oluna biler. İİS-in semereliliyi yüksek keyfiyyeti, kemiyyet göstericileri ve melumat vermesi baxımından qiymetlendirilir. Bu göstericilere informasiya teleblerinin tehlili ve sistemin quruluşu tesir gösterir. Müşahide Şurası ve İdare Heyeti terefinden bankların fealiyyetine semereli nezaret ve vaxtında qerarların qebul edilmesi üçün elde olunan melumatın davamlı şekilde teqdim olunması teleb edilir. Buna yalnız başa düşülen ve bankların ferdi teleblerine uyğun şekilde hazırlanmış İİS vasitesile nail olmaq mümkündür. Bu meqsedle bu bölmede aşağıdakılar açıqlanmalıdır:
A. Bankın cari ve/ve ya teklif edilmiş mühasibat uçotu ve daxili nezaret sistemlerini tesvir eden ve her hansı elektron iş (melumat emal eden) sistemleri barede melumat verilmelidir;
B. Rehberliyin teklif etdiyi daxili auditin tesviri verilir. Burada daxili audit xidmetinin müsteqilliyi, auditin ehate etdiyi sahe ve audit yoxlamalarının tekrarlanması tezliyi müeyyen edilmelidir. Audit xidmetinin emekdaşlarının tehsili ve tecrübesi haqqında melumat verilmelidir;
C. Rehberliyin daxili qayda ve prosedurlara riayet olunmasına nezaret prosedurları, nezaretin bölgüsü, ehate sahesi ve onunla elaqeli emekdaşların seriştesi eks olunmalıdır;
Ç. Bankın müşterilerinin narazlılıqlarına nece cavab vermesi meseleleri qeyd edilmelidir. İllik auditin keçirilmesi planları şerh edilmelidir;
D. Bankın emekdaşları ve ya bankdan kenar şexsler terefinden icra oluna bilen funksiyalar gösterilmelidir.
VII. Мaliyye idareetme planı
Strateji planın “Maliyye idareetme planı” bölmesinde aşağıdakı meseleler şerh olunur:
A. Kapital ve Gelirler
1) Kapitalın artımına dair proqnozlar ve ona nail olmaq üçün tedbirler;
2) Nizamname kapitalının teleblerine riayet edilmesi üçün onun artırılması planı;
3) Daxili ve xarici riskler, planlaşdırılmış emeliyyat ve maliyye ferziyyeleri, filiallar, texnologiya, teşkilati ve emeliyyat xercleri nezere alınmaqla kapitalın adekvatlığının temin edilmesi planları. Balandankenar emeliyyatların kapitalın artırılmasına tesiri;
4) Bank aktivlerinin gelirlik hedefleri, xalis faiz marjası ve diger menfeetlik göstericileri ve bu meqsedlere nail olmaq üçün strategiya;
5) Bankın kapitalının artırılması ile elaqedar holdinq şirketinin istiqrazları üzre ödenilen faizler;
6) Bankın dividend siyaseti.
B. Likvidlik ve vesaitlerin idare edilmesi
1) Bankın likvidlik riskini müeyyen etmek ve ölçmek qabiliyyeti;
2) Maliyyeleşdirme menbeleri (depozitler, borclar) daxil olmaqla bankın likvidlik riskinin yoxlanması ve ona nezaret edilmesi planı;
3) Her bir maliyye qurumundan ve ya diger menbelerden vesaitlerin borc alınması planı (vesaitlerin mebleği, faiz derecesi, ödeniş müddeti, meqsedi, terkibi ve teminatı);
4) Bankın investisiya qiymetli kağızlar ile emelıyyat aparması planı.
C. Bazar riskine hessaslıq
1) Bankın faiz derecesi üzre siyaseti ve faiz derecesi riskine olan davamlığı;
2) Bankın faiz derecesi riskini müeyyen etmek ve ölçmek qabiliyyeti;
3) Aktiv ve öhdelikler portfelinin faiz derecesi riskine hessaslığı, faiz derecesi riskine nezaret etmek üçün risk limitleri;
4) Hedcinq fealiyyeti üçün nezerde tutulan planlar (meselen; fyuçersler, opsionlar, faiz derecesi svopları).
Ç. Kredit riski
1) Bankın kredit riskini müeyyen etmek ve ölçmek qabiliyyeti;
2) Kredit tehlili proqramının müsteqilliyi, ehate sahesi ve bu prosedurları heyata keçiren şexslerin tecrübesi;
3) Mümkün kredit ve lizinq itkilerinin örtülmesi üçün ehtiyatların yaradılması metodologiyası ve prosedurları.
D. Borcalmalar
1) Maliyye ve kredit qurumlarından ve ya diger menbelerden vesaitlerin borc alınması planı (meselen; vesaitlerin mebleği, faiz derecesi, ödeniş müddeti, meqsedi, terkibi ve teminatı);
2) Bankın kapitalının artırılması ile elaqedar holdinq şirketinin istiqrazları üzre faizlerin ödenilmesi üçün öhdelikler.
VIII. Strateji planın tekmilleşdirilmesi ve monitorinqi
A. Müşahide Şurası ve İdare Heyeti terefinden strateji-plana nezaretin ne derecede riayet olunması gösterilir;
B. Ehemiyyetli iqtisadi deyişikliklere uyğunlaşdırmaq meqsedile Müşahide Şurası ve İdare Heyeti terefinden strateji plana edilecek düzeliş ve tekmilleşdirme işleri şerh edilir.
IX. Maliyye planlaşdırması
A. İlin evveline olan maliyye proqnozları ve en azı 3 illik emeliyyatları ehate eden göstericiler planlaşdırılır. Bank illik göstericileri rübler üzre bölür. Maliyye hesabatlarındakı proqnozlaşdırılan göstericilerin faktiki göstericilerle müqayise edile bilmesi üçün onlar oxşar adla verilmelidir (tutuşdurulan olmalıdır). Maliyye proqnozlarına aşağıdakı hesabatlar daxil edilir:
- Proqnozlaşdırılmış balans hesabatı;
- Menfeet ve zererler haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat;
- Pul vesaitlerinin hereketi haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat ;
- Sehmdarların kapitalı haqqında proqnozlaşdırılmış hesabat.
Maliyye hesabatları iki formada teqdim olunur: 1) mütleq mebleğlerde; 2) cemi aktivlerin xüsusi çekisine nisbetde.
1) Proqnozlaşdırılmış hesabatların hazırlanmasında istifade olunan ferziyyelerde her bir faiz geliri getiren aktiv ve faiz xerci olan öhdelik üçün ferz olunan faiz derecesinin deyişme ssenarisi tefsilatı ile tesvir edilir. Hemçinin bankın filial (şöbe) artımı ve balansdankenar emeliyyatları nezere alınmaqla, kapital artımını sübut eden deliller teqdim edilir;
2) Qeyri-faiz gelirleri ve xercleri üçün istifade edilen ferziyyeler esaslandırılır. Sistemlerin, aletlerin, mebel ve avadanlıqların yenilenmesi ile elaqedar xercler ğösterilir;
3) Her yeni mehsul ve xidmetin teqdim olunması ile elaqedar ilkin xercler, onun hecmi, gözlenilen menfeet ve müeyyen olunmuş vaxt çerçivesi tesvir edilir;
4) Mümkün kredit ve lizinq itkilerinin ödenilmesi üçün ehtiyatların yaradılması metodologiyası tesvir edilir.
B. Bankın nezerde tutulmuş inkişafı üçün marketinq nezeriyyesi ve tehlilinin nece tetbiqedilmesi gösterilir.
C. Kredit ve depozit mehsulları bazarında proqnozlaşdırılmış iştirak payını elde etmek üçün teleb olunan marketinq xercleri gösterilir. Ferziyyeler diger bankların xercleri ile uyğun olmalıdır.
Ç. Maliyye planlaşdırmasının hessaslıq tehlili tertib edilir. Hessalıq tehlili strateji planda ve bundan ireli gelen maliyye proqnozlarında tetbiq edilen başlıca ferziyyelerin heqiqi stress-testini ehate edir (Meselen; faiz derecesi deyişmesinin menfi tesirini, aktiv ve passivlerdeki deyişiklikleri, gözlenilen seviyyeden artıq olan emeliyyat xerclerini ve marketinq xerclerini ödemek üçün maliyye reqemleri müvafiq şekilde uyğunlaşdırılmalıdır).








X. Maliyye hesabatları
Cedvel I. Menfeet ve zererler haqqında hesabat
(mln.manatla)

1-ci il
2-ci il
3-cü il
Faiz geliri
X
X
X
Müşterilere verilmiş kreditler üzre faizler



Azerbaycan Milli Bankına ve kredit teşkilatlarına olan telebler üzre faizler



Qiymetli kağızlar üzre faizler



Maliyye lizinqi



Diger faiz gelirleri



Faiz gelirinin cemi



Faiz xercleri
X
X
X
Depozitler üzre faizler



Azerbaycan Milli Bankından alınmış kreditler üzre faizler



Kredit teşkilatlarından alınmış kreditler üzre faizler



Qiymetli kağızlar üzre faizler



Diger faiz xercleri



Faiz xerclerin cemi



Xalis faiz geliri (zerer)



Qeyri-faiz geliri
X
X
X
Komisyon haqları



Diger hüquqi şexslerin kapitalında iştirakdan ve investisiyalardan gelir



Diger emeliyyat ve qeyri-faiz gelirleri



Qeyri-faiz gelirinin cemi



Qeyri-faiz xercleri
X
X
X
Emek haqqı ve müavinetler



Esas vesaitlerle bağlı xercler



Diger emeliyyat ve qeyri-faiz xercleri



Qeyri-faiz xerclerinin cemi



Xalis qeyri-faiz geliri (zerer)



Xalis menfeet (zerer)



İtkiler üzre ehtiyatlara ayırmalar (xercler)



Bank fealiyyeti ile bağlı olmayan qeyri-adi gelirler (xercler)



Vergilerden ve bank fealiyyeti ile bağlı gözlenilmeyen gelirler (xerclerden) evvel xalis menfeet (zerer)




Vergiler



Vergilerden sonra xalis menfeet (zerer)



Gözlenilmeyen gelirler (xercler)



Dövr üçün xalis menfeet (zerer)














Cedvel II. Balans
(mln.manatla)

1-ci il
2-ci il
3-cü il
AKTIVLER



Nağd pul



Azerbaycan Milli Bankına qarşı telebler



Kredit teşkilatlarına qarşı telebler



Qiymetli kağızlar ve investisiyalar



Müşterilere verilmiş ümumi kreditler ve lizinqler




Kredit itkileri üzre çıxılmış ehtiyatlar



Müşterilere verilmiş xalis kreditler ve lizingler



Esas vesaitler (amortizasiya çıxılmaqla)



Hesablanmış alınacaq faizler



Qeyri-maddi aktivler (amortizasiya çıxılmaqla)



Diger aktivler



Aktivlerin cemi







ÖHDELIKLER



Azerbaycan Milli Bankının telebleri



Kredit teşkilatların telebleri



Teleb olunanadek depozitler



Müddetli depozitler



Diger borc götürülmüş vesaitler



Hesablanmış ödenilecek faizler



Subordinasiya olunmuş borclar



Diger öhdelikler



Öhdeliklerin cemi



KAPITAL



Adi sehmler



İmtiyazlı sehmler



Sehmlerin buraxılışından elde edilmiş elave vesaitler



Aktivlerin yeinden qiymetlendirilmesi



Bölüşdürülmemiş menfeet



İlin evvelinden cari tarixedek menfeet



Kapitalın cemi







Öhdelikler ve kapitalın cemi















Cedvel III. Nağd pul axınları haqqında hesabat
(mln.manatla)

1-ci il
2-ci il
3-cü il
Emeliyyat fealiyyetinden nağd pul axını



Alınmış (ödenilmiş) xalis faizler ve komisyon haqqlar



Alınmış dividendler



Dilinq emeliyyatlarından gelir (zerer)



Xarici valyuta emeliyyatlarından gelir (zerer)



Diger emeliyyatlardan daxilolmalar



Diger emeliyyatlar üzre ödemeler



Emek haqqı ve müavinetler



İnzibati xercler



Emeliyyat aktivlerinde artım (azalma)



Azerbaycan Milli Bankında mecburi ehtiyatlar



Kredit teşkilatlarına qarşı telebler



Müşterilere verilmiş kreditler



Diger aktivler



Emeliyyat ödeliklerinde artım (azalma)




Azerbaycan Milli Bankının ve kredit teşkilatların telebleri
yy


Müşterilerin teleblari



Diger öhdelikler



Menfeet vergisinden evvel emeliyyat fealiyyetinden gelen xalis nağd pul axını



Ödenilmiş menfeet vergisi



Emeliyyat fealiyyetinden xalis nağd pul axını



İnvestisiya fealiyyetinden xalis nağd pul axını



Satılmış (alınmış) xalis qiymetli kağızlar



Satılmış (alınmış) sehmler



Satılmış (alınmış) esas vesaitler



Satılmış (alınmış) qeyri-maddi aktivler



İnvestisiya fealiyyetinden xalis nağd pul axını



Maliyyeleşdirme fealiyyetinden xalis nağd pul axını



Ödenilmiş dividendler



Buraxılmış (qeri alınmış) depozit sertifikatları



Buraxılmış borc öhdelikleri



Maliyyeleşdirme fealiyyetinden xalis nağd pul axını



Nağd pulda ve nağd pul ekvivalentlerinde azalma/artım



İlin evveline nağd pul ve nağd pul ekvivalentleri



İlin sonuna nağd pul ve nağd pul ekvivalentleri















Cedvel IV. Sehmdarların iştirak payı barede hesabat
(mln.manatla)

İmtiyazlı
sehmler
Adi sehmler
Sehmlerin buraxılışından elde edilmiş elave vesaitler
Bölüşdürül-memiş
menfeet
Cemi
Balans, 31 dekabr 2004-cü il
Planlaşdırılan sehm buraxılışı
Cari ilin bölüşdürülmemiş menfeeti
Ödenilmesi planlaşdırılan nağd dividend



xxx

xxx



xxx

xxx



xxx

xxx


xxx






Cemi:






Balans, 31 dekabr 2005-ci il
Planlaşdırılan sehm buraxılışı
Cari ilin bölüşdürülmemiş menfeeti
Ödenilmesi planlaşdırılan nağd dividend



xxx

xxx




xxx

xxx




xxx

xxx



xxx





Cemi:





Balans, 31 dekabr 2006-cı il Planlaşdırılan sehm buraxılışı
Cari ilin bölüşdürülmemiş menfeeti
Ödenilmesi planlaşdırılan nağd dividend



xxx

xxx



xxx

xxx



xxx

xxx


xxx




Cemi: